HISTORIA MIASTA


OKRES RZYMSKI
W I. wieku u źródeł przy Wzgórzu Gellérta osiedlili się Celtowie. Około roku 89 na północ od dzisiejszego centrum Rzymianie założyli osadę Aquincum. Dla ochrony przeprawy przez Dunaj na lewym brzegu powstała twierdza Contra Aquincum (w pobliżu dzisiejszego Placu 15 Marca). W Aquincum umieszczono załogę zbrojną. W roku 106 Aquincum stało się stolicą prowincji Pannonia Inferior (liczyło 20 tys. mieszkańców). Upadek Rzymu i wędrówka ludów spowodowały wyludnienie Aquincum. W Panonii mieszkali Hunowie, Ostrogoci, Longobardowie, Awarzy, Słowianie a w początku X. wieku osiedli się tam Węgrzy.

SREDNIOWIECZE
Gdy w poczatku X wieku w Panonii osiedlili się Wegrzy, Buda staje się jedna z głównych osad (miejsce to zostanie później nazwane Stara Buda, węg. Óbuda). Pochodzenie nazwy jest tłumaczone różnie: od imienia młodszego brata Attyli – Budy (Bledy) badz od słowiańskiego słowa oznaczajacego budynek. W późniejszych okresach Buda stała się jednym z głównych siedzib węgierskich władców (obok Ostrzyhomia i Székesfehérváru. W roku 1046 w czasie powstania pogańskiego na wzgórzu budańskim został zamęczony biskup Gerhard (węg. Gellért) – od jego imienia pochodzi nazwa Wzgórze Gellérta. Na lewym brzegu w roku 1148 powstaje Peszt (chociaż istnieja slady wcześniejszego słowiańskiego osadnictwa, o czym swiadczy także etymologia nazwy). Rozwój miasta został zahamowany przez najazd tatarski w roku 1242 r., który spustoszył cała środkowowschodnia Europe. Król węgierski Bela IV nakazał później wybudować w całym kraju kamienne twierdze. Jedna z takich twierdz stanęła na południe od Óbudy w miejscu dzisiejszego Wzgórza Zamkowego (Várhegy). Stąd od roku 1261 do XVI. wieku władali węgierscy królowie. Wokół powstało miasto – Buda.

OKRES ROZKWITU
Buda i Peszt rozwijały się szczególnie za panowania Zygmunta Luksemburskiego (założenie uniwersytetu w 1395) i Macieja Korwina (pierwsza drukarnia 1473). Za czasów Jagiellonów budapeszteńskie trójmiasto liczyło 25 – 30 tys. mieszkańców i należało wraz z Praga, Wiedniem i Krakowem do największych miast Europy. Miasto było znaczącym ośrodkiem handlu bydłem i winem. Wszystko zmieniła okupacja turecka.

OKUPACJA TURECKA
Po zwycięstwie w bitwie pod Mohaczem w roku 1526 Turcy bardzo szybko opanowali większa część Węgier. Buda stała się od roku 1541 na półtora stulecia z metropolii miastem prowincjonalnym – siedziba budańskiego paszałyku. Większość kościołów została zamieniona w meczety badz zburzona, duża część węgierskich i niemieckich mieszkańców wyjechała. W ich miejsce przyjechali Serbowie, Ormianie i Grecy. Najwięcej Serbów mieszkało w dzielnicy Tabán, na południe od Zamku. O serbskiej obecnosci przypominaja prawosławne cerkwie w Budapeszcie czy Szentendre, a także nazwy miejscowości rozpoczynające się na Rác (co jest starym węgierskim oznaczeniem Serbów), np. miejscowosć Ráckeve. W Budapeszcie przykładem jest również kapielisko lecznicze Rác fürdő w I. dzielnicy. Można dostrzec także slady obecności Turków – mahometańskim miejscem pielgrzymkowym jest do dzis mauzoleum zwane türbe Gül Baby (Gül Baba türbéje) z lat 40. XVI w. w dzielnicy Rózsadomb na północ od Zamku. Wiele do dzis czynnych łazni pochodzi z czasów panowania tureckiego.

POD WŁADZĄ HABSBURGÓW
Dopiero w roku 1686 roku po cięzkim szesciotygodniowym oblęzeniu Buda została zdobyta przez wojska habsburskie i większosć Węgier wyzwolona spod tureckiej okupacji. Miasto szybko otrzasnęło się z wojennych ruin i zaczęło się szybko rozwijać. Główne urzędy węgierskie zostały przeniesione z Bratysławy do Budy. Do końca XVIII wieku Trójmiasto liczyło ok. 40 tys. obywateli i zyskiwało coraz większe znaczenie na arenie międzynarodowej. Modernizacja Pestu i Budy wiele zawdzięcza Stefanowi Széchenyiemu – przykładowo zainicjował budowę pierwszego (łańcuchowego) mostu przez Dunaj, który dziś nosi jego imię. W czasie rewolucji węgierskiej w latach 1848-1849 Trójmiasto zjednoczyło się w jedno miasto, jednak po stłumieniu powstania odwołano połaczenie miast, a na wzgórzu Gellerta wybudowano cytadelę, majaca zastraszyć Węgrów. Po utworzeniu Austro-Węgier Trójmiasto (Peszt, Buda i Óbuda) połaczyła się 1 stycznia 1873 w Budapeszt.

ROSNACA METROPOLIA
Głównie Pest rozwinał się szybko w nowoczesne miasto konkurujace z Wiedniem. Powstały szerokie bulwary i przedmieścia z parkami. Liczba mieszkańców Pesztu powiększyła się dwudziestokrotnie w czasie XIX wieku. Obok Węgrów mieszkali tu także Niemcy i Żydzi, duży był także napływ Słowaków.

OKRES MIĘDZY WOJENNY
Porażka w pierwszej wojnie swiatowej i rozpad Austro-Węgier były ciężkim wstrzasem, dodatkowo w roku 1919 rzady objęli komunisci. Państwo węgierskie utraciło prawie 2/3 swojego terytorium i metropolia budapeszteńska okazała się nieproporcjonalnie wielka w stosunku do państwa. Mimo to Budapeszt stale się powiększał. W roku 1930 liczba mieszkańców przekroczyła milion.

II WOJNA SWIATOWA
II wojna swiatowa pozostawiła w miescie duże szkody. Mimo wysiłków szwedzkiego dyplomaty Raoula Wallenberga większość Żydów została wywieziona do obozów, głównie do Auschwitz-Birkenau, gdzie większosć została zabita w komorach gazowych. W roku 1944 ustępujaca armia niemiecka wysadziła wszystkie mosty na Dunaju w Budapeszcie i przez następnych 6 miesięcy broniła się na jego prawym brzegu.

RZĄDY KOMUNISTYCZNE
W roku 1950 wprowadzono aktualny do dzis podział miasta na dzielnice. Na jesieni 1956 roku Budapeszt stał się ośrodkiem rewolucji przeciw władzy komunistycznej. Powstanie ludowe zostało krwawo stłumione przez radzieckie czołgi. W połowie lat 80. Budapeszt osiągnał maksymalna liczbę mieszkańców (2,1 mln).

WSPÓŁCZESNOSĆ
W nocy z 18 na 19 wrzesnia 2006 r. doszło przed gmachem telewizji publicznej do starć między demonstrantami a policja (wywołanymi skandalem politycznym wokół socjalistycznego premiera Węgier Ferenca Gyurcsánya). Rannych zostało ok. 150 osób.